سفری خواهیم داشت به دنیای طرح ها و رنگ ها…
نقش و نگار هایی که تنها عشق می تواند آنها را خلق و چشمانی را محو تماشای خود کند. دست سازه هایی که ذره ذره اش حکایت از دستانی دارد سرشار از هنر …
خرید صنایع دستی یکی از قسمت های سفر است که تجربه ی ماندگاری از سفر برایتان به ارمغان می آورد .در بازگشت از سفر ، صنایع دستی زینت بخش خانه های شما و عزیزانتان می شود و با هربار نگریستن به آن خاطره ای شیرین از ذهنتان عبور می کند.
قالی کرمان
با نگاهی به تاریخ متوجه می شویم که در آغاز قرن بیستم نام کرمان به عنوان یکی از معروفترين مراکز قاليبافی جهان بر سر زبان ها بوده است. گفته می شود در آستانه جنگ جهانی اول بیش از ۵۰۰۰ دار قالی در این استان وجود داشته است.
امروزه این استان هنوز هم جایگاه ویژه ای در قالیبافی دارد. با تماشای هر یک از قالی های کرمان طرح و رنگ آن را متفاوت از دیگری می بینید. تکرار نقش و نگار در این قالی ها به ندرت اتفاق می افتد. افتخار این استان در صنعت قالیبافی، بافت فرش های سفارشی ۱۰۰ متری در گذشته می باشد.
فرش کرمان بر روی دارهای عمودی بافته می شود اما در منطقه سيرجان و حومه ی آن استفاده از دارهای افقی نیز رواج دارد. این فرش به صورت ريز بافت و بيشتر در ابعاد ۶۰ *۱۰۰ – ۱۵۰ * ۱۰۰ – ۱۲۰ * ۲۰۰ بافته می شود و معمولا دارای ۴۰ رج در گره و گره ی آن از نوع “فارسی” است. در قالی کرمان طرح های شاه عباسی، افشان، ترنجی، خوشه، برگ فرنگی، درختی، شکارگاه و قاب قرآنی دیده می شود. قالیبافی علاوه بر شهر کرمان در مناطق رفسنجان، جوبار، ماهان، روار،کوهپايه، چترود، خانوک، هوتک، سرآسياب و سردار نیز رواج دارد.
استفاده از پشم مرغوب و نخ پنبه ای یکی از دلایل شهرت قالی کرمان است.در این استان فرش ها به صورت دو پوده بافته می شوند اما در منطقه ی راور نوعی از فرش بسیار مرغوب را به صورت سه پوده می بافند. یکی از اواع بسیار مهم قالی در استان کرمان قالیچه ی افشاری است که در ادامه به معرفی آن می پردازیم.
قالیچه های افشاری
قالیچه های افشاری در منطقه ی سیرجان بافته می شوند. نام این نوع قالیچه از بافندگان آن نشأت می گیرد چرا که تار و پود آن را ايل افشار که به کرمان کوچ کرده اند در هم می آمیزند.
با وجود طرح ها و رنگ های گوناگون که از ایلی به ایل دیگر متفاوت است استفاده از گره فارسی در بافت این نوع قالیچه کاملا مشهود می باشد.
نقش ها شکستگی خاصی مانند نفش مرغی دارند و یا همچون نقش ترنجی به نگاره های کوچک مزین شده اند. اصالت قالیچه های کرمان در کارهای ایلات افشار کاملا قابل لمس است و درهم آمیختگی هنر مردم آذربايجان و کرمان در نقشه و طرز بافت آنها به خوبی دیده می شود.
گلیم بافی
خرید گلیم کرمان یکی از انتخاب هایی است که در سفر به این استان پیش روی شما قرار دارد. معروفترین گلیم کرمان با نام شيريکی پيچ یا سوزنی شناخته می شود و این نامی است که بافندگان ايلياتی و گاه روستايی کرمان به آن نسبت داده اند. ظاهر این گلیم همچون قالی است و برای بافتنش هم همانقدر هنر و تجربه و وقت لازم است. بر خلاف انواع ديگر گليم که پود آنها را شکل می دهد، در گلیم شیریکی پیچ، پود به غیر از اتصال تارها به یکدیگر نقش دیگری ندارد و تنها باعث استحكام درگيري نخ خامه با تارها مي گردد. عشایر و روستاییان شهرهای سيرجان، بافق و کرمان از بافندگان این نوع گلیم به شمار می روند.
جاجیم
جاجیم گونه‌ای زیرانداز دورویه ی بدون پرز از پارچه ی کلفتی شبیه به پِلاس اما نازکتر از آن است. بافت آن در بسیاری از نقاط ایران رواج دارد و نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا تلفیقی از آنها، تار و پود جاجیم‌ها را می سازند. خرید این دستبافته ی زیبا را در کرمان فراموش نکنید.
پته دوزی
پته دوزی که جایگاه خاصی در کرمان دارد و معروف ترین صنایع دستی این استان است. پته کی از انواع سوزن دوزی به شمار می آید که حاصل دوختن نخ های کرکی ابریشمی، الوان یا پشمی بر روی پارچه است و عموما توسط زنان و دختران هنرمند کرمان انجام می پذیرد.
پته دوزی بر روی پارچه ای به نام عریض و بر روی زمینه های سبز، قرمز، سفید، زرد، سرمه ای، نارنجی، مشکی، عنابی و قهوه ای صورت می گیرد.
قدمت این هنر تاریخی را می توان از پته ی بزرگی که مقبره ی نعمت ا… ولی را پوشانده است دریافت. ۱۶ نفر زن هنرمند در حدود یک قرن پیش دست به خلق چنین اثری زده اند.
سوزن، قیچی، انگشتانه، پارچه و نخ و دستانی هنرمند کافیست تا یکی از زیبا ترین صنایع دستی کرمان شکل بگیرد. برای دوخت طرح ها ابتدا آنها را بر روی پارچه می کشند و سپس قدم به قدم با طرح پیش می روند.

رایج ترین طرح این هنر به طرح پته ای یا درخت زندگی شهرت دارد که با نام هایی همچون پته میری، پته جقه ای، پته بادامی و پته ترمه ای نیز شناخته می شود. لچک ترنجی و نقش حیوانات به ویژه پرندگان از طرح های دیگری هستند که در پته ها دیده می شوند. یادگاری اختصاصی شما از کرمان می تواند جانماز، زیر لیوانی، سجاده، رومیزی و بسیاری لوازم دیگر باشد که به هنر پته دوزی آراسته است.
عریض بافی
عریض نام نوعی پارچه ی نسبتا ضخیم و پشمی است که مهم ترین کاربرد آن به عنوان پارچه ی زیرین هنر پته دوزی می باشد. این نوع پارچه در قدیم برای دوخت لباس هایی همچون کت و پالتو به کار می رفت. امروزه عریض بافی بسیار کمتر از گذشته ها تولید می شود و حتی در پته دوزی هم کمتر کاربرد دارد.
شال بافی
قبل از آنکه کرمان به هنر قالی بافی شناخته شود، شال بافی در میان کرمانی ها رواج زیادی داشته است. حتی طرح های قدیم فرش کرمان بر گرفته از طرح های رایج در هنر شال بافی بود. رواج این هنر در میان مردم کرمان به حدی بود که در دوره هایی دو سوم مردم کرمان از همین طریق امرار معاش می کردند. مرغوبیت کرک بز در آب و هوای خشک این استان و وجود کارگر ارزان به دلیل عدم وجود فعالیت‌های زراعتی و صنعتی از جمله دلایل مرغوبیت شال کرمان در گذشته بودند. شال بافی در دوران قاجاریه به اوج خود رسید و حتی مقامات دولتی نیز آن را ترویج می نمودند.
شال معمولا سه متر طول و یک چهارم عرض دارد و بر اساس نقش و رنگ های مختلف می توان آن را در یکی از دسته های لاکی، لاجوردی، بوته ای، شاخ گوزنی، احرامی، ترمه و زنگاری جای داد.
گبر دوزی
گبر دوزی یا زرتشتی دوزی هنری است که توسط زرتشتیان ابداع گردید. شواهد تاریخی نشان می دهد که در زمان ساسانیان، زرتشتیان به بافت های ظریف علاقه داشته و در این دوران بر هر اروپاییان، چینی ها و ژاپنی ها نیز تاثیر گذاشته اند.
در گبر دوزی درخت، طاووس، گل و نقوش هندسی را با نخ ابریشمی بر روی پارچه های ريز بافت نقش می کنند. ظرافت نقوش این هنر به حدی است که بخيه های آن فقط با ذره بين قابل مشاهده می باشند. دوخت تركيب و هماهنگی كامل رنگها از دیگر ویژگی هایی است که در گبر دوزی به چشم می خورند.
در زمانهای گذشته لباس عروس دختران خانواده مزین به این هنر بوده است. به دلیل نیاز به زمان طولانی، کار تهیه ی این لباس پس از تولد دختر آغاز می شد تا به موقع آماده شود.
آجیده دوزی
آجیده دوزی یا لایه دوزی یا پنبه دوزی یکی از هنرهای سنتی ایران زمین است که ریشه در زمان هخامنشان دارد. حتی حجاری ها قدمت آن را زمان اشکانیان و ساسانیان نشان می دهند. در دوره ی صفویه این هنر به اوج خود رسید تا آنجا که حتی ژان شاردن در سفرنامه ی خود به آن اشاره کرده است.
در ایران این هنر به صورت نقوش برجسته دیده می شود. در دوره ی صفویه ، زندیه ، افشاریه و قاجاریه آجیده دوزی بر روی پارچه ی قلمکار ریزنقش و به شکل بخیه دوزی انجام می شد.
روبالشی ، البسه ، کلاه های درویشی و شب کلاه ، بقچه ، سوزنی ، سجاده ، روانداز ، روتختی ، روکرسی ، شنل و بعضی از وسایل آشپزخانه مزین به این هنر هستند. پارچه ی ابریشمی ، نخی ، پنبه ای ، مخملی ، ساتن ، کتان ، تافته ، اطلسی و پارچه های تلفیقی از نوع و جنس های مختلف به عنوان پایه ی این کار استفاده می شوند و نقوش هندسی ، گل و مرغ ، گل بته ای ، طره ای لچکی ، شمسه ای و اسلیمی رایج ترین نقش های به کار رفته در این هنر می باشند.
امروزه نوعی کلاه درویشی مزین به هنر آجیده دوزی تولید می کنند که خطوط موازی ظریف به صورت برجسته بر روی آن قابل مشاهده است.
خورجین بافی
خورجین نام کیسه ای است که برای قرار دادن بار بر پشت حیوانات باری از آن استفاده می شده است. به جز این کاربرد، این کیسه به مانند یک صندوقچه در حمل و نگهداری اشیاء نفیس و قیمتی میان عشایر نیز مورد استفاده قرار می گیرد. حتی یکی از وسایل جهیزیه ی دختران عشایر به حساب می آید. امروزه حتی از آن استفاده ی تزیینی نیز می کنند.
در اکثر مناطق روستایی و عشایری این دست بافته را از پشم های رنگی، نخ پنبه ای و گاه موی بز و با نقوش هندسی تولید می کنند. تولید آن به صورت قواره ای و باعرض ۳۰ تا ۹۰ سانتی متر می باشد. مرکز تولید آن در اردبیل است اما کرمان نیز خورجین های مرغوبی دارد.
ترمه
ترمه، پارچه ای گرانبها از الیاف بسیار لطیف است که با طرح‌های بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته می‌شود .نقش‌های منحنی مانند بته جقه و گل‌های شاه‌عباسی در رنگ‌های مختلف در ترمه به کار می‌رود.
در خصوص اینکه خاستگاه ترمه بافی، ایران یا کشمیر است، اختلاف نظر وجود دارد. اما در منابع تاریخی خاستگاه بافت ترمه ی ایران را کرمان دانسته اند. این پارچه ی نفیس پس از ورود به یزد و توسط هنرمندان یزدی به اوج کمال خود رسید.
ترمه در ابتدا انحصارا مورد استفاده ی زرتشتیان قرار می گرفت و بعد ها در بین عموم مردم رواج یافت.
سیس بافی
سیس بافی هنری است که تار و پود آن از درخت خرما به دست می آید. سیس یا به عبارت دیگر گیس درخت خرما به الیافی که در کنار درخت خرما می روید گفته می شود. در سیس بافی این الیاف را به صورت تار و پود در هم می آمیزند تا محصولات مورد نظرشان به دست آید. پادری، سبد، حصیر و طناب ضخیمی که در اصطلاح محلی به سازو معروف از جمله محصولات این هنر هستند.
حصیربافی
حصیربافی هنری اصیل است که جمعیت بسیاری از اهالی کرمان را به خود مشغول کرده است. زیرانداز، جانماز، نور گیر، دور کپرها و سبد از محصولاتی هستند که هنر حصیربافی در آنها به کار می رود. محصولات این هنر در نتیجه ی جدا کردن و خشک کردن شاخه های درخت و در هم تنیدن تار و پود تولید می شوند.
معرق چوب
در گوشه و کنار بازارهای استان کرمان تابلوهایی هنرمندانه از معرق چوب به چشم می خورند که از ارزش هنری بالایی برخوردار هستند. این هنر سابقه ی تاریخی زیادی در کرمان ندارد اما هنرمندان این صنعت پیشرفت قابل توجهی در ساختن آن داشته اند. ورود صدف و خاتم به کار معرق آثار این هنر را بسیار چشم نواز تر کرده است.
مشبک چوب
هنر مشبک در نتیجه ی شبکه شدن، پنجره ای شدن یا ایجاد سوراخ هایی بر روی اشیاء به وجود می آید. از روی کاربرد آن درها، پنجره ها و منبرهای مساجد و بسیاری از آثار تاریخی می توان به محبوبیت این هنر در گذشته پی برد.
هنر مشبک کاری به دو صورت وجود دارد: غیر پیوسته یعنی طرح های که جدا جدا بریده و بر روی بر روی سطحی دیگر چسبیده شده اند و پیوسته که در آن کل طرح به هم متصل هستند. استاد اکبر صوتی کرمانی از اساتید برجسته ای هستند که این هنر را به کمال رسانده اند.
خوس دوزی
خوس دوزی یکی از هنرهای دستی بسیار قدیمی است که سرآغاز مشخصی در تاریخ ندارد. آنچه در مورد این هنر جالب توجه است ایجاد نقش و نگار بر روی پارچه به صورت ذهنی و بدون کشیدن طرح است. نقش و نگارها از قلب هنرمند می آیند و با الیاف طلایی و نقره ای بر پارچه نقش می بندند.
چاقو ، انبر ، قندشکن
تولید چاقو، انبر و قندشکن از کارهای دستی مهم و کهن کرمان است که هریک از آنها می تواند یادگاری خوبی از سفر به کرمان باشند. تولیدات شهر راین در این زمینه از شهرت خاصی برخوردارند. ساخت شمشير، اسلحه، داس، ساطور، قيچی و همچنين تاج علمهای عزاداری نیز توسط چاقوسازان انجام می شود.
ظروف مسی
پای به بازار قدیم کرمان که بگذارید صدای ابزار ساخت اشیای مسی در گوشتان می پیچد. هنر مس گری از قدیم الایام در کرمان رواج دارد و استادکاران در این استان هنوز هم مشغول تولید محصولاتی همچون کشکول، سینی، تابلو، قابلمه، ظروف غذا خوریاز مس هستند. بهتر است قبل از سفر به کرمان خودتان را برای خرید مس آماده کنید و گرنه یکی از مرغوب ترین مس ها را از دست خواهید داد. یکی از دلایل استقبال گردشگران از ظروف مسی فواید ناشی از طبخ غذا در آنها است.
قلم زنی
قلم زنی هنری دیرین است که در آن به وسیله ی نوک ظریف قلم فولاد و ضربات چکش های سبک بر روی سطح فلز نقش و نگار های چشم نواز می اندازند. خاستگاه آن را کرمان می دانند. قلم زنی در ابتدا به صورت خطوط ساده و یا خطوط موج دار دور ظرف گرد مانند بشقاب و کاسه انجام می شد اما این هنر پس از ورود از کرمان به اصفهان به اوج خود رسید و امروزه نقش و نگارهای بسیاری در آن دیده می شود.
از اساتید بزرگ و به نام قلم زنی در کرمان می توان به حاج آقا محمود حکاک اشاره کرد. برادر و شاگرد وی مهدی حکاک، میرزا حسن شفیعی و صفاریان نیز از دیگر نامداران این هنر هستند.
ساز سازی
ساز سازی یکی از هنر هایی در کرمان است که با وجود هنرمندان چیره دست، توجه زیادی به آن نمی شود. ساز هایی همچون تار، سنتور و ویولن با دستانی عاشق ساخته می شوند تا دستان هنر مندی دیگر با آنها غم و شادی هایش را بنوازد.
کلمپه
ازجمله شیرینی های معروف و مطلوب کرمان کلمپه است که با خرما ، آرد وکمی روغن و بعضا افزودن گردو وگیاهان معطر درست می شود .در برخی موارد از روغن محلی و زعفران نیز در طبخ آن استفاده می شود .نوع برشته آن مرغوب تر است. از جمله مشخصات کلمپه و سایر شیرینی های سنتی کرمان ، کم ضرر و حتی می توان گفت بی ضرر بودن آن است زیرا اکثرا کم شیرینی و شهد آن معمولا خرما است.
کماچ سهن
شیرینی دیگری است که سرشار از انرژی و بسیار مقوی است و از جوانه گندم ، خرما ، مغز گردو ، ادویه های مخصوص و کمی روغن تهیه می شود.
حنا
حنا از جمله سوغات کرمان است که معمولاً به عنوان دارو و رنگ مورد استفاده قرار می گیرد.نرماشیر یکی از نواحی مهم تولید حنا در ایران است.
پسته
رفسنجان رتبه اول تولید و صادرات پسته ایران را دارد. انواع پسته کرمان عبارتند از : اوحدی ، فندقی ، کله قوجی یا احمد آقایی ، سبز پسته ، سفید پسته ، شستی واحدی، بادامی ، کدویی ، کرمانی ، رباطی ، راوری ، قرمز ، ممتاز ، ابراهیمی ،اکبری ، امیری ، پاکزاد
زیره
ازجمله مهم ترین و ارزشمند ترین سوغات کرمان ، زیره سیاه کوهی است که عطر آن فضا را پر میکند و با افزودن آن به پلو و سایر خوراکی ها مانند پنیر ومی توان از خواص عدیده و دارویی آن استفاده کرد
قوتو
این خوراکی خوشمزه و بی نیاز از تعریف و بیان قوت آن ، ازجمله سوغاتی هایی است که کمتر مسافر و گردشگری بدون خرید آن شهر مارا ترک می کند.
قوتو از آسیاب گیاهان مفیدی چون شاهدانه ، خرفه ، کنف، بذر کتان ، موردانه ،و… به دست می آید و از جمله واجبات پذیرایی کرمانی ها بخصوص در مراسم تولد نوزاد است.
انواع دیگری از همین نوع تنقلات مانند قهوه ، نخود، پسته ای ، نارگیلی و… وجود دارد که نیز خوشمزه و مقوی است.
لازم به یادآوری است که هموطنان مسافر این خوراکی را به نام قاووت می شناسند این واژه ترکی است و از زمان ترکان غز در ادبیات کرمانی جای گرفته.
علت دوگانگی این واژه آن است که ترک ها گاه قاووت را بدون الف و قووت وی نوشتند.از انجا که بیان این کلمه دشوار و سنگین بود کرمانی ها با جابجا کردن یک او از آن واژه زیبا و با مسمی به نام قوتو ساختند .
کتیرا
این صمغ گیاهی که به زبان انگلیسی نامیده می شود ، گونه های مختلفی دارد که به صورت درختچه یا گیاهان علفی چند ساله در ایران به طور کلی آنها را گون می نامند.در متون طب سنتی این گیاهان با نام های عربی «محلب العقاب» و «اصابع الغروس» معرفی شده اند.
خرما
نخل خرما در نقاط متعددی از استان کرمان به عمل می آید تنه بلند و برگ های پهن نخل در اکثر نقاط این منطقه به چشم می خورد.معروف ترین خرمای کرمان در بم و پس از آن در شهداد به دست می آید.
صرفنظر از بهترین انواع قند بی ضرر ، مفید و مورد نیاز بدن انسان که به وفور در خرما یافت می شود ، این محصول کشاورزی سرشار از سلولز ، آهن ، ویتامین آ وویتامین ب ، فسفر ، کلسیم ، منگنز و مواد معدنی فراوان است
۱۲ درصد از نخلستان های ایران در کرمان قراردارند در کرمان انواع خرما برای مصارف مختلف به دست می آید که معروفترین آنها خرمای مضافتی و خرمای بزمانی است. خرما را بصورت تازه یا خشک شده مصرف میکنند. رطب تازه مضافتی با رنگ قهوه ای و پوست لطیف از خوش خوراک ترین خرماهای بدست آمده در جهان است که مطلوبیت بین المللی دارد.